Kamis, 18 September 2025

Saida Manifestasaun Ka Protestu

Intrudusaun

Manifestasaun ka protestu sira maka forma espresaun públika ida ne'ebé públiku uza hodi espresa objesaun, dezentendimentu, ka aspirasaun sira kona-ba polítika, situasaun, ka asuntu partikulár ida. Nu’udar parte integrante hosi prosesu demokrátiku, manifestasaun sira reprezenta liberdade espresaun no direitu atu espresa opiniaun iha públiku, ne’ebé lei garante. Lei sei ezamina signifikadu jerál no karakterístika sira manifestasaun nian, liuhosi ezamina definisaun, elementu prinsipál sira, no variasaun sira oinsá protestu sira espresa iha sosiedade. Diskusaun ne’e hala’o hodi refere ba fonte oioin, atu nune’e bele fó imajen ida ne’ebé komprensivu kona ba fenómenu ida-ne’e.

Difinisaun

Jeralmente, manifestasaun ida bele define hanesan asaun públika ida ne'ebé hala'o hosi indivídu ka grupu ida hodi espresa objesaun, dezaprovasaun, ka keixa sira kona-ba situasaun ida ne'ebé ema haree. Definisaun ida ne'e relasiona forma asaun oioin, hosi deklarasaun individuál sira to'o asaun koletiva iha forma manifestasaun massa nian.

Fonte balu define manifestasaun ka protestu hanesan "asaun públika ida ne'ebé espresa rejeisaun ka dezaprovasaun ba polítika ka kondisaun atuál ida." Entretantu, peskiza no literatura sira seluk esplika katak manifestasaun sira mós iha objetivu atu influensia opiniaun públika no polítika governu nian no serve hanesan esforsu diretu ida atu implementa mudansa sira ne'ebé hakarak.

Elementu Xave sira iha Demonstrasaun ida

1. Asuntu ka Mensajen Protestu

Manifestasaun hotu-hotu tenke iha mensajen ka asuntu ida ne'ebé sai hanesan baze atu rezolve keixa. Mensajen ida-ne'e bele sai hanesan apelu ida ba mudansa, krítika ida ba polítika, ka apelu ida ba justisa sosiál. Mensajen ida ne'e maka núkleu hosi manifestasaun no razaun prinsipál iha kotuk hodi hala'o protestu.

2. Autor Protestu sira

Autor protestu sira normalmente kompostu hosi indivídu ka grupu sira ne'ebé sente desvantajen ka iha aspirasaun espesífiku. Autor sira-ne'e bele inklui sosiedade sivíl, organizasaun sosiál sira, grupu traballadór sira, estudante sira, no grupu komunitáriu oi-oin. Jeralmente, autor sira ne'e la'ós hosi autoridade formál ne'ebé iha autoridade atu foti desizaun polítika, nune'e sira sente nesesidade atu hato'o sira nia opiniaun liuhosi manifestasaun sira.

3. Forma Protestu nian

Manifestasaun sira la limita ba forma verbál ka eskrita, maibé bele realiza liuhosi asaun oioin, inklui marxa, hakilar, kanta, kontrola, orasaun, hein, sit-in no seluk tan. Forma asaun nian hili bazeia ba mensajen ne'ebé maka hato'o no kondisaun kampu.

Forma Manifestasaun sira nian

1. Asaun La ho Violénsia

Asaun ida ne'e hato'o mensajen ida liuhosi dalan pasífiku sira, hanesan marxa, orasaun no kontrola. Abordajen la ho violénsia ida ne'e dalabarak hetan resposta pozitivu hosi públiku no mídia no konsidera hanesan métodu ida ne'ebé efetivu atu hato'o krítika la kria violensia.

2. Asaun Direta no Simbólika

Forma asaun ida-ne'e inklui asaun simbóliku sira hanesan greve, blackout, ka destruisaun ba objetu simbóliku sira hanesan forma protestu ida hasoru polítika ka símbolu podér nian. Asaun simbóliku sira ne'e dezeña atu atrai atensaun públiku no hamosu diskusaun kona-ba asuntu ne'ebé iha.

3. Asaun Kolektivu ho Elementu Organizasaun

Manifestasaun ne’ebé hala’o koletivamente husi grupu boot, hanesan manifestasaun traballadór, manifestasaun estudante, ka asaun husi grupu sosiedade sivíl. Asaun koletiva sira ne'e normalmente iha eskala boot liu no iha impaktu signifikativu hodi influensia mudansa polítika ka levanta kestaun sosiál sira iha públika.

4. Asaun sira ne'ebé kahur elementu sira la'ós violentu no violentu

Iha kazu balu, manifestasaun sira bele sai violentu, tanba provokasaun, kontra protestu sira, ka resposta sira hosi forsa seguransa sira. Maibé, asaun sira hanesan ne'e iha tendénsia atu hamosu avaliasaun negativu sira hosi públiku no mídia, iha potensiál mos atu taka objetivu prinsipál sira hosi manifestasaun.

Karakterístika husi Demonstrasaun sira

Manifestasaun sira iha karakterístika oioin ne'ebé distinge sira hosi forma sira seluk espresaun públika nian. Karakterístika balu ne'ebé dala barak hetan iha demonstrasaun sira mak:

1. Fatin Públiku nu’udar fatin diak ba Manifestasaun

Manifestasaun sira jeralmente hala'o iha fatin nakloke, hanesan prasa públiku, iha edifísiu governu nia oin, ka iha estrada prinsipál sira, atu nune'e mensajen ne'ebé hato'o bele simu hosi públiku.

2. Espresaun Grupu no Solidariedade

Manifestasaun sira dala barak halo hamutuk hosi grupu espesífiku sira ho aspirasaun ka interese sira ne'ebé hanesan. Solidariedade grupu ida-ne'e krusiál ba mensajen atu iha kbiit no impaktu ne'ebé boot liu.

3. Uza Símbolu no Sinál sira

Uza spanduk, poster, sinál, no atributu sira seluk maka parte integrante ida hosi manifestasaun sira. Símbolu sira-ne'e la'ós de'it sai hanesan meiu ida atu hato'o mensajen sira maibé mós hametin identidade no koezaun hosi grupu manifestasaun nian.

4. Diversidade Manifestasaun nian

Husi manifestasaun pasífika sira ba asaun sira ne'ebé maka'as liu, manifestasaun sira representa entidade ne’ebe barak no iha oportunidade ba representante atu ne'ebé hato'o ida idak nia mensajen. Ida ne’e reflete fleksibilidade manifestasaun nian iha adaptasaun ba ninia objetivu no kondisaun kampu sira.

5. Envolvimentu Komunidade no Influénsia Polítika sira

Manifestasaun sira la'ós de'it influensia opiniaun públika maibé dala barak mós sai hanesan katalizadór ba mudansa polítika nian. Nivel aas sira hosi envolvimentu komunidade no apoiu hosi mídia hala'o papél krusiál ida hodi transforma presaun sosiál ba polítika sira ne'ebé progresivu liu.

Konklusaun

Manifestasaun nu’udar forma espresaun públika ne’ebé esensiál iha sistema demokrátiku. Bazeia ba diskusaun iha leten, bele konklui katak:

Manifestasaun mak asaun públika ne’ebé hato’o objesaun no la konkorda ho polítika ka situasaun ida, tantu hala’o husi ema ida-idak ka grupu.

Elementu prinsipál tolu hosi manifestasaun ida inklui kestaun ka mensajen, autor sira ne'ebé halo protestu, no forma asaun ne'ebé uza hodi hato'o mensajen ne'e.

Forma oioin hosi manifestasaun sira husi manifestasaun pasífika sira ba asaun simbóliku sira ba asaun koletiva sira reprezenta ema barak ida hosi maneira sira iha ne'ebé ema sira espresa sira nia objesaun sira.

Karakterístika sira manifestasaun nian, hanesan sira-nia implementasaun iha espasu públiku sira, uza símbolu sira, no envolvimentu grupu nian, iha papél krusiál ida hodi habelar mensajen sira no enkoraja mudansa polítika nian.

Lei Pensão Mensal Vitalícia (Pensaun Mensál ba Vitalísia) LEI NO. 1/2007

LEI N.O 1/2007 de 18 de Janeiro 

Pensão Mensal Vitalícia dos Deputados e Outras Regalias

O estatuto dos deputados, aprovado pela lei nº 5/2004, de 5 de Maio, estipulou, no seu artigo 22º, que a pensão mensal vitalícia a atribuir aos deputados ao parlamento nacional em efectividade de funções durante a legislatura seria regulamentada por lei própria, a elaborar e aprovar no futuro. Considerando que se aproxima o final da legislatura, procedese, assim, ao cumprimento do disposto no normativo da lei acima mencionada. Assim, o Parlamento Nacional decreta, nos termos do artigo 92º e alínea j), do nº 2, do artigo 95º, da Constituição da República, para valer como lei, o seguinte:

Artigo 1º Pensão mensal vitalícia

1 - Os deputados têm direito a uma pensão mensal vitalícia igual a 100% do vencimento desde que tenham exercido o cargo, em efectividade de funções, durante 42 meses, consecutivos ou interpolados, mediante apresentação de requerimento ao presidente do parlamento. 

2 - Para efeitos de contagem de tempo de exercício de funções é considerado o tempo de exercício do mandato de deputado à assembleia constituinte. 

3 - Não são consideradas as ajudas de custo ou outras regalias inerentes ao exercício das funções.  

Artigo 2º Transmissão do direito à pensão

Em caso de morte do beneficiário da pensão mensal vitalícia conferida pelo artigo 1º, o respectivo montante transmite-se ao cônjuge sobrevivo ou aos descendentes menores ou incapazes, ou aos ascendentes a seu cargo.

Artigo 3.º Suspensão da pensão 

1 - A pensão mensal vitalícia será imediatamente suspensa se o respectivo titular assumir, nomeadamente, uma das seguintes funções: 

a) Presidente da república; 

b) Membro do governo; 

c) Deputado; 

d) Magistrado judicial; e) Magistrado do ministério público; 

f) Provedor de direitos humanos e justiça; 

g) Embaixador; 

h) Gestor publico ou dirigente de instituto publico. 

2 - A pensão mensal vitalícia é ainda suspensa sempre que o respectivo titular assuma cargo público, pelo qual aufira remuneração igual ou superior ao montante da pensão auferida.

Artigo 4º Outras regalias 

Os ex-titulares do cargo de deputado ao parlamento nacional com direito à pensão mensal vitalícia usufruem das seguintes regalias:

a) Direito a assistência médica dentro e, sempre que for considerada necessária, fora do pais, neste caso, com prévio parecer médico; b) Direito a importar uma viatura para uso pessoal, sem pagamento de taxas aduaneiras e outras imposições fiscais sobre as importações; c) Direito a importar todo o material necessário para a construção de uma residência privada, com isenção de taxas aduaneiras e outras imposições fiscais sobre as importações; d) Direito a livre-trânsito e a passaporte diplomático, incluindo cônjuge e descendentes a cargo, nas suas deslocações, dentro e fora do país; e) Cartão de identidade de ex-deputado do parlamento nacional. 

Artigo 5ºSubsídio de reintegração 

1 - Os deputados que não tenham exercido as suas funções por um período igual ou superior a 6 meses, mas inferior a 42 meses, tem direito a um subsídio de reintegração, equivalente a 100% do vencimento correspondente a um ano. 

2 - O direito ao subsídio de reintegração tem efeito no dia imediato ao de cessação de exercício de funções.

Artigo 6 Actualização 

A actualização das pensões e subsídios de reintegração efectua-se nos termos dos aumentos decorrentes do regime geral aplicável aos titulares de órgãos de soberania. 

Artigo 7º Entrada em vigor 

A presente lei entra em vigor no dia seguinte ao da sua publicação. 

Aprovada em 30 de Novembro de 2006 

O Presidente do Parlamento Nacional, 

Francisco Guterres “Lu-Olo” 

Promulgado em 23 de Dezembro de 2006 Publique-se 

O Presidente da República 

Kay Rala Xanana Gusmão


https://www.mj.gov.tl/jornal/public/docs/2007/serie_1/serie1_no1.pdf



Saida Manifestasaun Ka Protestu

Intrudusaun Manifestasaun ka protestu sira maka forma espresaun públika ida ne'ebé públiku uza hodi espresa objesaun, dezentendimentu,...