PODER NO JUSTISA SOSIAL

Poder hanesan ema ne’ebe foti dezisaun no responsavel ba buat ruma iha grupu, komunidade ka nasaun ida nia laran.

Justisa Sosial fahe ba parte balun ne’ebe nasaun soberanu ida tenke aprende no implemeta iha politika boa governasaun iha estadu demokratiku ida nia laran.

Justisa lolos hanesan buat ida ne’ebe ema ida ka nasaun ida implementa hodi la defende parte balun ka parte seluk ka ema seluk, katak justisa ne’e parte ida netral ka justo tuir legalidade lei ka regulamentu ida ne’ebe iha.

Parte sosial hanesan buat hotu ne’ebe relasiona ho grupo, komunidade ne’ebe dala barak ita bolu hanesan Povu ne’ebe babain ne’ebe la involve an iha setor politika.

Koalia kona ba justisa sosial iha parte tolu mak importante;

1.   Justisa legalis

Justisa ida hanesan justisa ne’ebe mai husi pesoal ida ba komunidade ka grupu. Pesoal ida ne’e iha responsabilidade tenke halo unidade ida husi komunidade ka grupu ne’e iha valor hanesan iha sosiedade ne’e nia laran, Katak ema ka komunidade hotu iha lei nia oin tenke hanesan. Iha artigu 16 kontituisaun RDTL hateten ona katak Universalidade no Igualidade, maibe nia implementasaun iha nasaun RDTL justo ka lae.

2.   Justisa distributive

Justisa ida ne’e hanesan grupu ka komunidade tomak tenke iha responsabilidade tau ema pessoal ida sai haneasn ema ne’ebe iha valor hanesan iha komunidade ka grupu ida nia laran. Katak iha regulamentu ka lei ne’ebe implementa iha komunidade ida ne’e nia laran hanesan mos ba pessoal ida ne’e la hare ba nia kargu politika, sosial no seluktan. Oinsa iha implementasaun Timor lorosa’e ?

3.   Justisa Komutatif

Justisa ida ne’e dedika entre komunidade ida ho komunidade seluk atu fo valor hanesan iha relasaun ida nia laran. Atu nune’e entre komunidade ne’e iha respeitu no fiar malu.

Poder ho Justisa Sosial

Nudar Nasaun demokrasia ho poltika ida hateten nasaun ne’e nia destinu no moris partense ba povu katak Husi povu, ho povu, ba povu hanesan objektivu ida atu bele lao no kria duni justisa sosial iha komunidade ka povu ida nia laran.

Parte seluk ne’ebe sei sai influensia bo’ot ba justisa sosial mak Power tends to corrupt, absolute power corrupts absolutely, Tamba poder dala barak halo lideransa sira sai delek no beik husi nia resposabilidade hanesan reprezetante husi povu.

Lolos ideolojia no servisu iha poder poltika mak hanesan dalan ida ne’ebe los no justo atu hari justisa sosial ne’ebe honestu ba nia povu, maibe realidade hatudu katak difisil atu kria poltika ne’ebe justo ba sosiedade sira. Ho situasaun real iha Timor Lorosa’e mak representa povu sai hanesan vantazem diak ba sira atu hetan lukru, salariu diak satan ho lei vitalisia ne’ebe sei kontinua fo valor no moris diak ba sira hodi halakon sira nia moral no etika hanesan ema umanu ida no mos halakon sira nia sentimentu nasionalismu ne’ebe lolos tane aas interese ema hotu nian sai fali interese grupu, partidu ka privadu ida nian. Poder politika iha Timor Leste hanesan la fo vantazem diak ba justisa sosial ne’ebe kontinua destroy povu husi dezenvolvementu ne’ebe habokur no hariku deit ema no grupu balun.

Tuir lolos sai poder publiku hanesan dalan moos ba politika sira atu tane aas justisa sosial liu husi termus legais, ezekusaun, impaktu no realidade ne’ebe bele hare ho matan no foti medidas ba failansu sira atu nune’e justisa sosial bele lao tuir nia dalan, maibe realidade nunka hadia failanzu sira hodi kontinua taka kuak no ke’e kuak.

Iha pontu rua importante iha Poder ho justisa sosial;

Rezultadu Positivu mak hanesan esforsu ida atu hasoru dezafius sosiedade ho buat ne’ebe diak no kontinua kria kondisaun justu ba komunidade hotu.

Rezultadu negativu ne’ebe sai susesu boot iha Timor Leste mak hanesan Hadau poder, hakarak sai lider deit, hariku an, grupu no partidu.

Iha dalan poltika Timor Lorosa’e dala barak uza linguazem “reprezentante povu” sai hanesan atu halo furak deit termus politika ka sai kurtina iha kampanya politika atu nune’e hetan konfiansa husi povu no komunidade, depois hetan hotu tiha kargo haluha ona komprimisiu politika ne’ebe halao durante kampanya.

Nasaun RDTL presiza lideransa ne’ebe matenek no iha hanoin transformasaun politika iha seitor hotu-hotu atu atinzi ba justisa sosial ne’ebe sai mehi no interese povu tomak nia hakarak iha sira nia moris lo-loron. Laos kontinua hamutuk ho Lideransa ne’e kontinua ho komprimisiu politika ne’ebe fo mehi rebo-rebo, maibe realidade taka kuak no ke’e kuak.